فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی فارسی قسمت نوزدهم

اسیر خاک-مرده-تن‌پرور

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند

حضرت عباسی-راست و درست

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

خشکی-انعطاف ناپذیری-سخت گیری-حالت پوستی که آب و چربی خود را از دست داده است

دل کسی را زدن-سیر شدن از چیزی-بی میل و رغبت شدن نسبت به چیزی یا کسی

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز
 

تبریک گفتن-خجسته باد گفتن-دعای برکت کردن

خوردنی-غذا-قابل خوردن

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

دخیل-پناه برده-توسل جسته به
آپارتی-زن بی‌حیا و بدزبان-سلیطه-پاچه‌ورمالیده

 
دهنه-لگام چارپایان-دهانه ی بازار

 

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

برزخ شدن-ناراحت شدن

 

روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

به خانه ی بخت رفتن-شوهر کردن

خاک بر سر-توسری خورده-داغ دیده-بدبخت

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

 

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند

روی سر گذاشتن و حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را در حق کسی نشان دادن

جاگیر شدن-در جای خود ثابت شدن-قرار گرفتن

 

بی اشتها-بی میل به غذا

بلا نسبت-دور از جانب شما

خوش آمدگویی-به تازه وارد “خوش آمدی” گفتن-مجازن: تملق و چاپلوسی

 

 

حاضر و غایب کردن-خواندن نام افراد برای تعیین حاضران و غایبان

روان کردن-از بر کردن
در بردن-بیرون بردن-گذراندن
پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

از قرار-ظاهرن-آن‌طور که پیدا است

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

زبون-حقیر-توسری خور

تف سر بالا-چیزی که مایه ی سرشکستگی و ننگ خود آدم باشد

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

 

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

بساط-جایی در کنار خیابان که دستفروشان کالاهای خود را عرضه می کنند
آب لمبو-چلانده‌شده-فشرده

 

رک نگاه کردن-رک رک نگاه کردن

به درک- به جهنم

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

چپو شدن-غارت شدن

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش

خرج رو دست کسی گذاشتن-کسی را در خرج انداختن

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

بساط-جایی در کنار خیابان که دستفروشان کالاهای خود را عرضه می کنند

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

خرابکار-اخلالگر-تروریست

ار زبان کسی(از قول کسی)

دست کسی را خواندن-یه اندیشه و نقاط ضعف کسی پی بردن

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)
حالا نه و کی-از دست ندادن فرصت-غنیمت شمردن فرصت
در به دری-بی خانمانی-آوارگی

چول-بیابان

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

تو تاریکی رقصیدن-بدون آگاهی کاری را کردن-بی موقع کاری را کردن

تخم چشم-مردمک چشم

زَوال-مست مست-لول

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

امان کسی را بریدن-کسی را درمانده و بیچاره کردن
زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن

 

 

پشم و پیله-ریش

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

بی بو و بی خاصیت-کسی که سود و زیانی ندارد
از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)

بکن نکن-امر و نهی

جرات کردن-گستاخی کردن-دلیری کردن
حرف-سخن-گفتار-کلام

راسته کردن-حساب گِرد کردن اعداد
ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد
خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

پس دادن درس-پاسخ دادن به پرسش های درسی

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود
 

 

جا افتادن-سر جای خود آمدن

 

بریدن از کسی یا چیزی-دست کشیدن از چیزی-ترک کردن-قطع رابطه و دوستی

 
پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک

روی هم رفته-جمعن-بر روی هم
 

دست و پا شکسته-ناقص-ناتمام
جار زدن-سر و صدا راه انداختن-همه را با خبر کردن-رازی را بر ملا کردن-فریاد کشیدن
خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن
چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

 

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

اُق زدن-بالا آوردن

چشمم روشن-از تو انتظار نداشتم

جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

 

حبه کردن-دانه دانه کردن

داو-نوبت بازی

جِر انداختن کسی را-اوقات کسی را تلخ کردن-خشمگین کردن کسی
حسرت به دل ماندن-به آرزوی خود نرسیدن
خودفروش-فاحشه-خائن

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)
جزاندن-آزار و اذیت کردن

تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

دست تنها-بی یار-تنها

خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن

پنج زاری-سکه ی پنج ریالی-پنج هزاری

جیز رفتن-کش رفتن-دزدیدن چیزهای کم ارزش

 

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

رفتن توی نخ چیزی یا کسی-چیزی یا کسی را زیر نظر داشتن و پاییدن

 

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

پر گو- پر چانه

چهل منار-تخت جمشید

دل گرفتگی-غم-غمگین بودن

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

بای دادن-رشوه دادن-باج دادن
 

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه

خاطر داشتن-به یاد داشتن

چوب پیش کسی گذاشتن-منع کردن کسی از کاری-بازداشتن کسی از انجام کاری

 

 

دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

 

زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست

دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت

آکَل-آقای کربلایی

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

 

 

دامن بر آتش زدن-فتنه ای را شدیدتر کردن

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن
توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز
دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه

دانشگاهی-کسی که در دانشگاه کار می کند-اعضای هیات علمی

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

پا واکردن-به راه افتادن بچه

خاکه رو خاکه-پی در پی کاری را انجام دادن یا چیزی را خریدن

ابرو فراخی(خوشدلی، گشاده‌رویی)

 

جِر زدن-دبه درآوردن-گردن نگرفتن-تقلب کردن در بازی

پَخ خوردن-تیزی چیزی

 

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن
تو دو کشیدن-کسی را وارد کاری کردن
پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن

دوبل-دو برابر

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

پر و پا دادن-اتفاق خوبی افتادن
با خدا-خداشناس-مومن

 

زند و زا کردن-زاییدن-زاد و ولد کردن

چغاله بادامی-چغاله بادام فروش

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

تک و تنها-یکه و تنها-به تنهایی

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن

حرام کردن-تلف کردن-از میان بردن نتیجه و فایده

 

به روی کسی نیاوردن-از طرح موضوعی خودداری کردن-به سکوت برگزار کردن

پیش گرفتن کاری-کاری را آغاز کردن

چای دان-جای نگهداشتن چای خشک

 

خصوصی-مقابل عمومی

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

از حد (توانایی) خود تجاوز کردن

تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن

در چاه افتادن-فریب خوردن

خونسرد-آرام-بی خیال

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

چله گرفتن-نگا. چله داری کردن

 

آتش به مال خود زدن-کالایی را بسیار ارزان فروختن

از پاشنه در آوردن-به هر گوشه و کنار سر کشیدن

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

به هدر رفتن-تلف شدن-تباه شدن- از دست رفتن

آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن-تمایل شدید داشتن-به طمع افتادن

خرخور-چیزی که قابلیت خورده شدن را از دست داده است

ریزه خوانی کردن-غرغر کردن-نق زدن-ایراد گرفتن

تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی
تریاکی-معتاد به تریاک
رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

دماغ تیز داشتن-شامه تیز داشتن

در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

 

آب دندان خوردن-حسرت خوردن

چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن
ریز حساب-جزییات صورت حساب-اقلام جزء سیاهه
آب از آب تکان نخوردن(رخ ندادن جنجال و هیاهو، آرام ماندن اوضاع)

تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))

با سگ به جوال رفتن-دست و پنجه نرم کردن با مردم ناباب

بد مروت-نامرد-ناجوانمرد

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

دوخت و دوز-خیاطی

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

 

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

تنوره زدن-چرخ زدن و گرد شدن

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

زیر شلواری-زیر جامه

آدم شش‌درچهار(شخص کوچک اندام و ریزنقش)

بخار-توانایی-شایستگی

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

جیش-ادرار در زبان کودکان
چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی

چلچل-خال خالی-ابلق

آب به آسیاب کسی ریختن-با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن

 

حیا را خوردن و آبرو را قی کردن-بسیار بی حیا و گستاخ بودن

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

از این دنده به آن دنده غلتیدن(از درد یا فکر و خیال نخوابیدن)

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ

بَزک-آرایش-چسان فسان

پشم و پیله-ریش

از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن(کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن)

اشک کوه-یاقوت-لعل

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

دوش فروش-ربا خوار

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)

افندی پیزی-به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو-پهلوان پنبه

ته صدا-صدای خوش ولی کم مایه

 

دو لُپی خوردن-دو لُپه خوردن-هم از آخور خوردن-هم از توبره

دخالت کردن-در آمدن در کاری

 

حرف‌های بی‌ربط و صد تا یک قاز

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

چینی بند زنی-عمل چینی بند زدن

خربزه قاچ کردن با اتوی شلوار-بسیار آراسته بودن و به خود پرداختن

زیر ابرو برداشتن-آرایش ابرو از طریق برداشتن موهای زاید زیر ابرو

زبانی-شفاهی

 

 

چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن
دُم توی تاقچه گذاشتن-خود را گرفتن-لوس و ننر شدن
پیش زدن-جلو زدن-سبقت گرفتن

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

حجله خانه-اتاق شب زفاف

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند

پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن
در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن
بد بیاری-بد شانسی-ناسازگاری بخت-چپلی

ارباب حجت(اهل منطق)

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

بی باعث و بانی-بی کس و کار-بی سرپرست

 

خود را گرفتن-فخر فروختن-کبر و نخوت نشان دادن

روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

دل و روده ی چیزی را در آوردن-اجزای درون چیزی را به هم زدن و بیرون ریختن
خربزه قاچ کردن با اتوی شلوار-بسیار آراسته بودن و به خود پرداختن

خروس جنگی-کسی که به اندک چیزی به ستیزه برمی خیزد

باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

از کرگی دم نداشتن خر(نهایت پشیمانی و انصراف از ادامه‌ی کاری)

 

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

تا-توانایی

زیادی کردن-زاید بودن-غیر لازم بودن

اقبال کسی به برج ریق بودن-بداقبال بودن

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

آسمان به ابرو پوشیدن(پنهان ساختن امر آشکار)

دُوال پا-آدم سمج

 

حق شناس-سپاس گزار

خون مردگی-حالت مردن خون در زیر پوست-کبودی
دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن
اما-اشکال‌تراشی-ایجاد شبهه

حرف گوش کن-حرف شنو

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش

داوطلب-خواستار-نامزد

چاق شدن-بهبود یافتن-درمان شدن

دراز کش-افتاده-خوابیده

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

پیش پای کسی-لحظه ای پیش از آمدن کسی

پست خوردن کسی-با کسی رو به رو شدن

آفتاب از کدام طرف در آمده؟-چه عجب از این طرف‌ها؟!

 

بابا غوری-نابینا-کور

پا به دو گذاشتن-به سرعت فرار کردن

پشت چشم نازک کردن-پشت چشم آمدن

چادر خانه-چادری که زن در خانه می پوشد

آپارتی-زن بی‌حیا و بدزبان-سلیطه-پاچه‌ورمالیده

آتشی(تندخو، زودخشم)

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

آش آلو کردن-خجالت‌زده کردن-کنفت کردن-سکه‌ی یک پول کردن
دیوانه ی کسی بودن-عاشق بی قرار کسی بودن

پس افتاده-بچه ی کسی

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

بامبول-حقه-کلک

پوست کنده-رک و بی پرده
چفت کردن دهان-خاموش شدن-رازداری کردن
خاک پاک-زادگاه

پا برهنه-بدون کفش

 

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

از حد (توانایی) خود تجاوز کردن

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

آقا بالاسر(امر و نهی کننده و مراقب)

جوش جوانی-جوشی که بر صورت یا کمر جوان ها می زند-جوش غرور

پا روی هم انداختن-بی خیال بودن-بی توجه بودن

بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

تند کردن-سریع شدن در رفتار و حرکت-زبان گز کردن غذا
بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

تو پوزی خوردن-تو دهنی خوردن-دمغ شدن-نا امید شدن

بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

خاکشیر نبات-دوستی و رابطه ی نزدیک-سوابق آشنایی
بز دل-ترسو
دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن
پایه دار-هر چیزی که پایه داشته باشد

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

 
چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

الم‌شنگه-هیاهو-آشوب-جنجال-داد و قال

خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن
زر زر-صدای گوش خراش و یکنواخت-آواز گریه ی نامطبوع بچه

از پشه گوشت کبابی خواستن(خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن)

خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام
 

تراشیده شدن-لاغر شدن

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

پرت شدن حواس-از موضوع دور افتادن